W jednym z najpiękniejszych zakątków Polski na pograniczu Pienin i Beskidu Sądeckiego, w malowniczej dolinie Grajcarka leży Szczawnica. Zaliczana jest do najstarszych uzdrowisk w grupie karpackiej, gdyż sądząc po nazwie (szczawa - woda kwaśna) o jej wodach mineralnych wiedziano już od samego początku. Pierwsze wzmianki o osadzie pochodzą z początków XV w. i dotyczą zapisania przez króla Władysława Jagiełłę 400 florenów Abrahamowi z Goszyc, przy okazji którego to zapisu wymieniono w obrębie Starostwa Czorsztyńskiego dwie Szczawnice, wyższą i niższą. W XVI w.istniało tutaj sołectwo i wybranictwo. Znanym wybrańcem szczawnickim był Jan Fleszar, który dopominjąc sie u pana na Czorsztynie o swoje prawa, został w 1595 r. okrutnie zamęczony. Parafia szczawnicka istniała już od pierwszej połowy XV w.do końca 1529 r. kiedy to na mocy dekretu bpa krakowskiego Piotra Tomickiego została jako nieliczna afiliowana do parafii w Krościenku. Pomimo to na miejscu pierwszego kościółka spalonego w 1550 r. wybudowano zaraz nową świątynie z plebanią, która przetrwała do roku 1892. Obecny neogotycki kościół został wzniesiony w latach 1882 - 1892, projektantem był S.Eliasz-Radzikowski. Jeszcze przed pierwszym rozbiorem Polski, królewszczyzny Starostwa Czorsztyńskiego anektowała w 1770 r. Austria. W 1811 r. rząd austriacki ostatecznie likwiduje Starostwo a jego dobra sprzedaje w ręce prywatne. Wtedy to znaczna część ziem szczawnickich wyprzedana jest chłopom, resztę zaś w 1820 r. nabywa mieszczanin spiski Jan Kutschera. Z działalnościa Kutschery wiąże się wzniesienie pierwszych skromnych zabudowań zdrojowych, ujęcie w drewnianą cembrowinę źródła mineralnego, pierwsze założenie parku (późniejszy Park Górny) oraz wzniesienie kilku domów dla kuracjuszy. Zdrojowisko niestety nie przynosi mu spodziewanych zysków, dlatego też będąc zadłużonym u Józefiny Szalayowej z Kamienicy sprzedał jej w 1828 r. posesję ze źródłem i zabudowaniami zdrojowymi. Dziesiącioletni okres zarządzania Szczawnicą przez Józefinę i jej męża Stefana Szalaya zaznacza się postawieniem dużego budynku - pensjonatu, zwanego Zamkiem, klasycystycznej altany nad Głównym Zdrojem i powiększeniem Parku. Pełny jednakże rozkwit od roku 1839, uzdrowisko zawdzięcza działalności ich syna Józefa, który był właściwym twórcą szczawnickego kurortu. Zbudował pierwsze łazienki zdrojowe, wystawił nowe wille i pensjonaty (z tego okresu pochodzi w większości zabudowa Placu Dietla), dał oprawę architektoniczną odkrytym źródłom: Magdaleny, Walerii, Jana, Szymona, Heleny i Anieli (dwa ostatnie obecnie noszą nazwę Wanda). Rozszerzył i unowocześnił Park Górny sprowadzając ciekawe okazy drzew i krzewów. Wybudował Kaplicę Zdrojową i wyposażył ją w instrumenty kościelne oraz w namalowany własnoręcznie obraz Madonny z Dzieciątkiem. Malował również (według tradycji) pierwsze godła rodów szczawnickich, ich kopie ikonograficzne wiszą do dzisiaj na góralskich domach (Pod Sercem, Pod Smokiem itp). Wykonał rysunki Pienin i Szczawnicy,całość wydając w 1858 r. w tzw"Albumie Szczawnickim". Sam przewodził pierwszym zorganizowanym spływom na Dunajcu. Przyjaźnił się i zapraszał do Szczawnicy wybitnych ludzi epoki. W 1876 r. Józef Szalay umiera zapisując szczawnicki Zakład Zdrojowy Akademii Umiejętności w Krakowie. Akademia dokonała dalszych jego przeobrażeń. W latach 1880 - 1884 wybudowała Dworek Gościnny (spłonął w 1962 r.) uporządkowała park, dokończyła rozpoczętą przez Szalaya drogę przez Pieniny do Czerwonego Klasztoru. Jednakże kłopoty finansowe i trudności organizacyjne zmusiły AU w 1909 r. do sprzedaży Szczawnicy Adamowi Stadnickiemu z Nawojowej. Działalność Stadnickiego przypada w zasadzie na okres międzywojnia, ale jeszcze przed wybuchem I Wojny Światowej widoczne są efekty dobrego gospodarowania. Wyremontowano w większości domy zdrojowe, ujęto nowe źródła, poszerzono Park Górny o teren Połonin. Największy jednak rozwój przypada na lata trzydzieste: w latach 1933-1936 wybudowano Inhalatorium (wyposażone w pierwsze w Polsce komory pneumatyczne), w 1938 r. postawiono pensjonat Modrzewie, w 1935 r. elektryfikację a w 1937 r. kanalizację zdrojowiska. Niestety ambitne plany gospodarza przerwała II Wojna Światowa. Podczas okupacji Niemcy posiadali na terenie miasta silne oparcie w placówkach Gestapo, Grenzchutzu, Żandarmerii Niemieckiej i Policji Kryminalnej. Aresztowania, wyroki śmierci wywozy na przymusowe roboty, eksterminacja ludności żydowskiej dotknęły całą społeczność szczawnicką. Podjęty przez okupanta terror zmobilizował górali do szeroko zakrojonej kontrakcji. Zorganizowano działalność przerzutową i kurierską, brano udział w walce podziemnej w oddziałach partyzanckich AK i we wszystkich formacjach na frontach wojennej Europy. Podczas okupacji uzdrowisko było nieczynne dla Polaków. Szczawnicę wyzwolono 18 marca 1945 r. Pierwszy kąpielowy sezon zorganizowano juz w lecie tegoż samego roku. 18 marca 1948 r .na podstawie Zarządzenia Ministra Zdrowia uzdrowisko Szczawnica przejął skarb państwa. Prawa miejskie zaś, zdrojowisko otrzymało 22 lipca 1962 r. W okresie powojennym wybudowano sanatoria: Górnik, Hutnik, Nauczyciel, Budowlani, Dzwonkówka, Papiernik, Nawigator, Energeryk. Dzisiejsza Szczawnica liczy nieco ponad 7500 mieszkańców, a granicami swymi obejmuje 8789 hektarów, z czego bliski dwie trzecie to przepiękne lasy.

Noclegi

Wiadomości

Ciekawostki

Informacja

* * *